یادگیری مبتنی بر چالش (Challenge-Based Learning یا CBL) یک رویکرد آموزشی نوین است که یادگیری را از طریق حل چالش‌های واقعی، همکاری تیمی و تولید راه‌حل‌های قابل اجرا هدایت می‌کند. 

 تعریف Challenge-Based Learning

CBL یک چارچوب آموزشی است که یادگیری را حول محور چالش‌های واقعی و معنادار سازمان‌دهی می‌کند. این چالش‌ها به‌گونه‌ای طراحی می‌شوند که با زندگی روزمره، جامعه، صنعت و محیط پیرامون ارتباط داشته باشند و یادگیرندگان مجبور شوند:

• مسائل را تحلیل کنند

• راه‌حل‌های خلاقانه ارائه دهند

• آن‌ها را آزمایش و پیاده‌سازی کنند

• و نتایج را به اشتراک بگذارند

این مدل برای اولین بار توسط اپل (Apple) از طریق برنامه Apple Classrooms of Tomorrow – Today (ACOT²) معرفی و ترویج شد.

 سه فاز اصلی در Challenge-Based Learning

(Challenge-Based Learning یا CBL): یک ساختار سه‌مرحله‌ای دارد:

1) Engage (درگیر شدن با یک موضوع کلان)

در این مرحله یادگیرندگان با یک «موضوع بزرگ» (Big Idea) روبه‌رو می‌شوند؛ موضوعی وسیع مثل:

• سلامت

• انرژی

• پایداری

• عدالت اجتماعی

سپس این «ایده بزرگ» تبدیل به یک سؤال ضروری (Essential Question) می‌شود.

مثلاً:

«چطور می‌توانم تاثیر کمتری بر محیط زیست داشته باشم؟»

در پایان این مرحله، سؤال ضروری تبدیل می‌شود به یک چالش قابل‌اقدام (Challenge).

مثلاً:

«یک راه‌حل عملی طراحی کن که مصرف پلاستیک در مدرسه/خانه را کاهش دهد.»

2) Investigate (تحقیق و کشف)

در این بخش، یادگیرندگان:

• تحقیق علمی و میدانی انجام می‌دهند

• با متخصصان مصاحبه می‌کنند

• داده جمع‌آوری می‌کنند

• ریشه‌های چالش را می‌شناسند

• نقاط ضعف و قوت را تحلیل می‌کنند

نتیجه این مرحله معمولاً یک «درک عمیق» از موضوع و مجموعه‌ای از ایده‌های ممکن است.

3) Act (طراحی، اجرا و به‌اشتراک‌گذاری راه‌حل)

(Challenge-Based Learning یا CBL): اینجا جایی است که یادگیری عملی می‌شود:

1. ایده‌پردازی

2. انتخاب یک راه‌حل عملی

3. طراحی نمونه اولیه (Prototype)

4. آزمایش آن

5. اجرا در محیط واقعی

6. جمع‌آوری بازخورد

7. بهبود

8. ارائه نهایی

نکتهٔ مهم این است که CBL فقط به پیشنهاد راه‌حل بسنده نمی‌کند؛ بلکه بر آزمایش و اجرا تأکید دارد.

ویژگی‌های مهم (Challenge-Based Learning یا CBL)

CBL دارای عناصر کلیدی زیر است:

• ارتباط با مسائل واقعی جهان

• همکاری (تعامل تیمی و نقش‌های متفاوت)

• استفاده از فناوری (برای تحقیق، ارائه، نمونه‌سازی و تحلیل)

• تفکر انتقادی و حل مسئله

• خلق محصول نهایی قابل ارائه

• بازتاب و مستندسازی فرایند

 مزایای (Challenge-Based Learning یا CBL)

این روش چندین مزیت آموزشی مهم دارد:

✔ افزایش انگیزه

چون یادگیرنده می‌بیند کاری که انجام می‌دهد در واقعیت اثر می‌گذارد.

✔ یادگیری عمیق

به جای حفظ کردن، دانش‌آموز/دانشجو به فکر کردن، کار کردن و ساختن مجبور می‌شود.

✔ توسعه مهارت‌های نرم

مثل تیم‌ورک، مدیریت پروژه، ارتباط مؤثر، حل مسئله، تفکر طراحی و نوآوری.

✔ مهارت‌های آینده‌محور

CBL کاملاً هماهنگ با مهارت‌های موردنیاز قرن ۲۱ است:

خلاقیت، همکاری، سواد دیجیتال، سازگاری و مسئولیت‌پذیری.

✔ پیوند مدرسه/دانشگاه با جامعه و صنعت

بسیاری از پروژه‌های CBL با شرکت‌ها، سازمان‌ها و نهادهای محلی انجام می‌شود.

کاربردهای (Challenge-Based Learning یا CBL) در آموزش

CBL هم در مدرسه، هم دانشگاه و هم محیط‌های سازمانی قابل استفاده است. مثال‌ها:

• طراحی یک کمپین برای کاهش مصرف آب

• خلق محصولی کم‌هزینه برای کمک به سالمندان

• ساخت برنامهٔ کاربردی برای حل یک مشکل محلی

• توسعه طرح کسب‌وکار برای یک نیاز واقعی جامعه

• پروژه‌های بین‌رشته‌ای مثل STEAM

 مقایسه (Challenge-Based Learning یا CBL) با Project-Based Learning (PBL)

این دو شبیه‌اند، اما تفاوت‌هایی دارند:

نمونه واقعی یک پروژه CBL

(Challenge-Based Learning یا CBL): چالش: کاهش ضایعات غذایی در مدرسه

تحقیق: مصاحبه با کارکنان سلف، جمع‌آوری داده، بررسی مصرف

راه‌حل:

• توسعه یک اپلیکیشن ساده برای ثبت باقی‌مانده غذا

• ایجاد کمپین آموزشی

• طراحی یک سیستم تفکیک هوشمند

اجرای آزمایشی: یک هفته

نتیجه: کاهش ۳۰٪ ضایعات

ارائه: گزارش، ویدیو و ارائه رسمی